جامعه شناس دكتر محمدحسين تمجيدى در آخرین کتاب از مجموعه ١٢ جلدى خود «راز عمر خیام: پيام شناسى رباعیات در انديشۀ جامعه‌شناسی ذره-موجى»، کلّيات آثار عمر خیام (١٠٢١-١١٢٣ م) که منتهى به هزار رباعی حسب حال رازمند او گرديدند را همراه با چكيده اى از يافته هاى مجموعه و همچنين دو ديباچه از دكتر جعفر آقايانى چاوشى و دكتر وينستون اى. لنگلى ارائه مى دهد.
بوستون، ماساچوست، امريكا، ٢٧ ارديبهشت ١٤٠٤ (May 17, 2025) – دكتر جامعه شناس محمدحسين تمجيدى، مدیر پژوهشكده عمر خيام در آمريكا، در ١٠ ماه ژوئن ٢٠٢٥ آخرين كتاب (١٢) از مجموعۀ “راز عمر خیام” خود را به زبان انگليسى انتشار خواهد داد.
براى خواندن اين نشرنامه به انگليسى (English version of this press release) لطفاً اينجا كليك كنيد. براى خواندن اصل نشرنامه فارسى به اينجا كليك كنيد.
مجموعۀ ١٢ جلدى « راز عمر خیام: پيام شناسى رباعیات در انديشه جامعه‌شناسی ذره-موجى» به مناسبت هزاره روز تولد صحيح خیام (١٠٢١ م.) و به مناسبت نهمین سالگرد تاریخ صحيح وفات او (١١٢٣ م.) به زبان انگليسى منتشر شده است، تواريخى كه شرح بازيافت آن در کتاب های ٢ و ٣ مجموعه آمده است.
هدف از اين پژوهش یافتن پاسخ های قطعی برای معماهاى فراوانى بوده که هنوز مطالعات خیامى را در بر گرفته اند، به ویژه دربارۀ وجود، ماهیت، و هدف رباعيات در زندگی و آثارش. دكتر تمجيدى برای پاسخ به سؤالات مطروحه با كاربرد روشى جدید در پيام شناسى (هرمنوتیک)، که ملهم است از آنچه وى آن را انديشه جامعه شناختی ذره-موجى (كوانتومى) می نامد، به جمع آوری و مطالعه تمام نوشته های فلسفى، دينى، علمی و ادبی منسوب به خیام پرداخته است. ايده اصلى اين روش اين است كه هر ذره در عين حال هم فشرده و هم بطور موجى گسترده موجود است؛ از اينرو، حتى اگر انتساب ذره هاى رباعيات در نسخ متعدد قديم مورد سؤال باشند، رباعيات وى در عين حال مى بايد بطور گسترده در متون اصلى و تأييد شده خودِ وى موجود قلمداد شوند. از اينرو رباعياتش را مى توان ازطريق آثار ديگرش تحقيقاً باز يافت.
آخرین کتاب مجموعۀ «راز عمر خیام» با عنوان «میراث خیامی: كليات آثار عمر خیام (١٠٢١-١١٢٣م) اوج يافته در هزار رباعىِ حسب حال رازآميز او»، در ٢٠ خرداد، سالروز صحيح تولدش، انتشار خواهد يافت. این اولین بار پس از درگذشت خیام است که تمامی آثار وی در یک مجموعه گردآوری و بصورت يكپارچه مطالعه شده اند. این کتاب شامل دو ديباچه است، یکی از دكتر وینستون ای. لنگلی، استاد بازنشسته علوم سیاسی و روابط بین‌الملل و مدير هيئت علمى (پرووست) پيشين دانشگاه ماساچوست در بوستون، و دیگری از دكتر جعفر آقایانی چاوشی، استاد فلسفۀ علم در دانشگاه صنعتی شریف در تهران و متخصص در شناخت شناسى و تاريخ ریاضیات و علم و مطالعات خيام .
كتاب ١٢ در ١٢٠٠ صفحه شامل رسالات خيام همراه با ترجمۀ جدید انگلیسی (و در صورت نیاز، ترجمۀ فارسى به روز شده یا جدید) مى باشد. پیشگفتار، روش جامعه‌شناسی ذره-موجى كه در حل معماهای زندگی و آثار خیام در این مجموعه بكار گرفته شد را توضيح مى دهد. مقدمه، یافته‌های این مجموعه كه براى تبيين علمى زندگينامۀ خيام ضرورى است را ترسیم می‌کند، و نقش ادوارد فیتزجرالد در تحريف استعمارى میراث اسلامی خیام و رباعیاتش را مورد نقد قرار مى دهد. علاوه بر آثار خيام سه فصل دیگر به موضوعات زير مى پردازد: یکی در مورد چگونگی کشف تاریخ صحيح تولد و تأیید مجدد تاريخ واقعى درگذشت خیام در این مجموعه، شامل توضيحات بیشترى در مورد اشتباهات سوامی گوویندا تیرتها در مطالعۀ طالع خیام برای این منظور؛ دیگری در مورد ضرورت نگاه یکپارچه به تمام آثار خیام از منظر علم ستاره شناسى و نجوم؛ و سومی به نقشی که خيام در طراحی گنبد شمالی اصفهان ایفا کرد.
تألیفات خیام كه در كتاب و مجموعه مطالعه شده اند عبارتند از: رسالۀ او در علم کلیات وجود؛ ترجمۀ فارسی او از خطبۀ درخشان ابن سینا دربارۀ توحيد و خلقت؛ رسالۀ او دربارۀ جهان خلقت و تكليف عبادت؛ رسالات سه گانۀ او دربارۀ وجود (١- در ضرورت تضاد، جبر، و بقا؛ ٢- در موصوفات؛ و ٣- در مورد پرتو عقل بر «موجود» به عنوان موضوع علم كليات)؛ رسالۀ او در بقای نفس، وجوب حوادث، و ماهیت زمان؛ رسالۀ او در موسیقی دربارۀ اجناس چهارگان؛ دو رسالۀ او در مورد ترازو؛ رسالۀ او در مورد ربع دایره برای دستیابی به تناسبى معین؛ رسالۀ او در جبر و مقابله؛ رسالۀ او دربارۀ اشكالاتى در اصل پردازى هاى كتاب اقليدس؛ رسالۀ ادبی او «نوروزنامه»؛ و حسب حال رازآميز او شامل هزار رباعی که به طور منطقی بر اساس روش تحقیق سه گامى خود وى تنظیم شده اند.
خيام اصطلاع «نامۀ عُمْر» يا «حسب حال» را براى زندگينامه نگارى بكار مى برد. در واقع مهمترين يافتۀ اين پژوهش اين است كه خيام مادام العمر مشغول نگارش حسب حالش در قالب رباعياتى رازآميز بود تا چكيدۀ حكمت تمام آثارش در آن خيمه شاعرانه دوخته شود، با اين قصد كه پس از درگذشتش انتشار يابد. بدين دليل است كه معاصرانش از آن اطلاع نداشته اند، و متأسفانه پس از درگذشت وى، رباعياتش بدلايل بلاياى طبيعى، حملات وحشيانۀ بيگانگان، و درج الفبايى اشعار پراكنده شدند، ولى به لطف عقل و دل و دست هموطنان و كاتبان و عاشقان او در طى قرون محفوظ ماندند و ماندگار شدند.
نام مستعارش «خیام» تخلّص ادبى او و ملهم از طالع شگرفش بوده است. بازدوزى رباعيات او در اين مجموعه كه در واقع بازيافت خیمۀ حکمت او به‌عنوان میكده‌ای بوده که شراب معنوی شعرش را ارائه مى دهد اين امكان را اكنون فراهم مى سازد كه به خوانش صمیمانه‌ترین حسب حالش بپردازيم. اما رباعیات فقط حسب حالى شخصى نیست، بلكه از منظر جامعه‌شناختی روایتى است شاعرانه از تلاش انسان براى التيام معنوى خويش در جستجوى سعادت واقعى.
ارج گزارى ايران بر میراث عمر خیام را مى بايد نه تنها بر اساس معمارى ساده يا مدرن مقبرۀ او، بلکه همچنين بر اساس نقشی که ایرانیان در طى اعصار در حفاظت از آثارش به ویژه در خشت و ملات های شاعرانۀ معماری آن آرامگاه ابدی كه خود وى در رباعياتش طراحی کرد، قضاوت نمود.
دكتر جعفر آقایانی چاوشی، از پيشگامان خيام شناسى علمى در ايران، در ديباچۀ خود بر اين كتاب پايانى مجموعه می نويسد: « … در همان آغاز، پس از مروری کلی به جلد اول کتاب مجموعه به ايشان گفتم كه به سهم خود این کتاب را یک شاهکار در پژوهش خیام شناسی می دانم … پس از دريافت ادامۀ آثار مجموعه دكتر تمجيدى درباره خیام نيز معتقدم همه این کارها تحسین بر انگیزند و به نظر من تنها عشق به ایران و به خیام می تواند مسبب کارهای ايشان مربوط به خیام باشد. … هیچکس نمی تواند این همه تلاش خستگی ناپذیر دكتر تمجيدى را در معرفی دوبارۀ خیام به جهان تحسین نکند …»
دكتر وینستون ای. لنگلی نیز در ديباچۀ خود بر كتاب پايانى مجموعه می نويسد: «پس از یازده کتاب مجموعۀ خود، در کتاب دوازدهم، تمجيدى، مانند آموزگارى خوب، مروری مى كند بر آنچه قبلاً در این مجموعه آمده بود. سپس به بررسی نیازهای پيشبرد علمی پژوهش در زندگینامۀ خيام و در ادامه به ترسیم یافته های جدید این مجموعه می پردازد براى دستيابى به زندگينامه ای قابل اعتمادتر از لحاظ متنی و تاریخی برای خیام. … این مجموعه نمونه ايست تحسین برانگیز از بهترين روندهاى آموزش. تمجيدى نه فقط راهنمايى مبرّز در يادگيرى مشترک است، بلكه در هیچ جا، جز در کتاب پایانی، حتى در یادداشت هايش در مورد زندگينامۀ خیام، نتايج قطعى اش را يكباره بروز نمى دهد. او صبورانه با خواننده همراهى مى كند تا با هم مانند ردّ پا جويانى كنجكاو لحظات ناگهانى يافته هاى جديد را با هم تجربه كنند. در واقع، برای اينجانب که در سنین جوانى با رباعيات خیام از منظر ادوارد فیتزجرالد آشنا شدم، مواجهه با این مجموعه مانند تجربۀ فضانوردانی بود که برای اولین بار كرۀ زمین را از فضا مشاهده کردند. چنين تجربه اى برايم از قبل حتّى متصوّر نبود.»
«گفتمش چيست گفتۀ خيّام / گفت پيراست حسب حالى چند»
— عمر خيّام
———————————————————————
دكتر محمدحسين (بهروز) تمجيدى بنیانگذار «اكسير: مرکز عمر خیام براى پژوهش يكپارچه در آرمانشهر، عرفان و علم» (عرفانشهرسازى) (www.okcir.com) و دانشيار سابق نظريه پردازى جامعه شناسى دردانشگاه ماساچوست در بوستون است.
Mohammad Tamdgidi
OKCIR: Omar Khayyam Center for Integrative Research
[email protected]
OKCIR’s EIN Newswire Press Release Links
PREVIEW